วัยหมดระดู
ในช่วงชีวิตของสตรีจะมีการผ่านพ้น 3 วัย คือ วัยเด็ก วัยเจริญพันธุ์ และวัยหมดระดู วัยเด็ก นับตั้งแต่เกิด
 จนถึงเริ่มเป็นวัยสาว กินเวลาประมาณ 10 - 12 ปี วัยนี้รังไข่ยังไม่มีการผลิดฮอร์โมนหลังจากนี้คือ วัยเจริญพันธุ์
รัง่ไข่เริ่มทำงาน มีการผลิตฮอร์โมนเพศที่สำคัญคือ เอสโตรเจน (Estrogen) และโปรเจสเตอโรน (Progesterone)
และมีการตกไข่ เป็นวัยที่สามารถตั้งครรภ์และมีบุตรได้ กินเวลา ประมาณ 30 - 40 ปี ต่อ มารังไข่จะหยุดทำงาน ไม่มีการตกไข่และหยุดสร้างฮอร์โมน สังเกตุได้จากการมีประจำเดือน หรือจะดูมาไม่ปกติและหายไปในที่สุด
ช่วงตั้งแต่มีประจำเดือนครั้งสุดท้ายเป็นต้นไป เรียกว่า วัยหมดประจำเดือน หรือ วัยหมดระดู อายุโดยเฉลี่ยที่เริ่มเข้าสู่วัยหมดระดูของสตรีไทยคือประมาณ 48 ปี ซึ่งจะมีเวลาอีกประมาณ 20 - 30 ปี กว่าจะถึงอายุขัย ดังนั้นจะเห็นว่าวัยหมดระดูมีเวลานานถึง หนึ่งในสาม ของชีวิตสตรี
 
วัยเจริญพันธุ์
วัยเจริญพันธุ์ของสตรีคือ วัยที่สามารถมีบุตรได้และยังมีประจำเดือน วัยนี้ร่างกายจะได้รับอิทธิพลของ
 ฮอร์โมนจากรังไข่ได้แก่ เอสโตรเจน ทำให้ร่างกายเจริญเปลี่ยนแปลงจากเด็กหญิงมาเป็นเด็กสาว และมีการเจริญ เติบโตของอวัยวะเพศอย่างสมบูรณ์จะมีการตกไข่ออกจากรังไข่เดือนละ 1 ครั้ง สามารถมีบุตรเพื่อสืบเผ่าพันธุ์ได้ และมีประจำเดือนหรือระดูสม่ำเสมอทุกเดือนถ้าไม่ตั้งครรภ์
ช่วงปลายของวัยเจริญพันธุ์รังไ่ข่เริ่มทำงานน้อยลง มีการตกไข่ไม่สม่ำเสมอหรือไม่มีการตกไข่ แต่ยังผลิต
 ฮอร์โมนเอสโตรเจนอยู่ระยะนี้จะสังเกตุได้ว่าประจำเดือนมาไม่ค่อยปกติคือ มาเร็วหรือช้ากว่าธรรมดา เลือดออกมาก
และนาน หรือออกน้อย หรือไม่สม่ำเสมอเหมือนเดิม อาการผิดปกตินี้มักเกิดในช่วงอายุเลย 35 ปี ขึ้นไป ซึ่งทำให้ สตรีวัยนี้จำนวนไม่น้อยต้องถูกขูดมดลูกเพื่อตรวจหามะเร็ง จากการมีเลือดออกผิดปกติ (เพราะมะเร็งของมดลูกและ ปากมดลูกมักทำให้เลือดประจำเดือนผิดปกติได้ด้วยเหมือนกัน)
 
วัยหมดระดู
เป็นวัยที่รังไข่หยุดทำงานโ่ดยชิ้นเชิง คือหยุดการผลิตฮอร์โมนและไม่มีการตกไข่อีกแล้ว ผลลัพธ์ที่สังเกตุได้
คือไม่มีประจำเดือนอีก ในวัยนี้ร่างกายขาดฮอร์โมนเอสโตรเจนทำให้มีการเปลี่ยนแปลงทั้งทางร่างกายและจิตใจ
อย่างเห็นได้ชัด กล่าวคือ
1. อาการหมดระดู นอกจากไม่มีประจำเดือนแล้วสิ่งแรกที่หญิงวัยนี้ประสบ คืออาการร้อนวูบวาบที่หน้าอก
 คอ และใบหน้า ใจสั่น เหงื่อออก หรือรู้สึกหนาวทั้ง ๆ ที่บรรยากาศรอบกายไม่เข้ากับอาการที่เป็นเลย เช่น อากาศรอบกายเย็นดีแต่รู้สึกร้อนเหงื่อออก หรืออากาศรอบกายไม่เย็นแต่รู้สึกหนาวสะท้าน อาการหนาว - ร้อน เหงื่อออก
ใจสั่นนี้มักเป็นตอนกลางคือทำให้มีปัญหานอนไม่หลับเป็นผลให้ร่างกายอ่อนเพลียและมีอารมณ์ หงุดหงิดง่าย
อาจมีอาการปวดศรีษะ คลื่นไส้อาเจียนร่วมด้วย อาการเหล่านี้เกิดจกการขาดฮอร์โมรเอสโตรเจน ซึ่งทำให้ระบบประสาทอัตโ่นมัติของหลอดเลือดและหัวใจทำงานผิดปกติ อาการหมดระดูพบได้ 70 - 80% ของสตรีวัยนี้ (อาจมีอาการเหล่านี้ก่อนหมดประจำเดือนจริงเล็กน้อยก็ได้) สตรีแต่ละคนอาจมีความรุนแรงของ อาการแตกต่างกันไป และโดยทั่วไปอาการจะคงอยู่ประมาณ 2 - 5 ปี
2. อารมณ์เปลี่ยนแปลง สตรีวัยหมดระดูนอกจากจจะอยู่ในช่วงการเปลี่ยนแปลงของร่างกายจากการขาด
 ฮอร์โมนแล้วยังอยู่ในช่วงการเปลี่ยนแปลงของร่างกายที่อายุมากขึ้น และเป็นช่วงมีการเปลี่ยนแปลงของสังคม และสิ่งแวดล้อม คือเป็นวัยหมดความสามารถในการมีบุตร ความสวยงามของร่างกายเริ่มลดลงการแยกครอบครัว ของลูก ๆ การตายจากของเพื่อนหรือญาติ ตวามเจ็บป่วยของร่างกายที่มากขึ้น ฯลฯ สิ่งต่าง ๆ เหล่านี้เป็นสาเหตุ ให้เกิดการเปลี่ยนแปลง
ทางอารมณ์ และจิตใจได้อย่างดี จึงอาจพบอาการหงุดหงิด อ่อนไหว และซึมเศร้า ของสตรีในวัยนี้ได้เสมอ ๆ
3. ระบบอวัยวะสืบพันธุ์และทางเดินปัสสาวะ เนื่องจากการขาดฮอร์โมนเอสโตรเจนจากรังไข่ ทำให้ขนาด
 มดลูกฝ่อเล็กลง ผนังช่องคลอดบางลง ปากช่องคลอดแห้งบางทำให้มีปัญหาอักเสบง่ายและเจ็บเวลามีเพศสัมพันธุ์
ในรายที่มีกระบังลม หรือช่องคลอดหย่อนอยู่แล้วก็จะมีอาการมากขึ้น ท่อปัสสาวะและกระเพาะปัสสาวะจะฝ่อบาง มีอักเสบง่าย ทำให้มีความผิดปกติเกี่ยวกับการปัสสาวะ เช่น อาการปัสสาวะปวดแสบ ปัสสาวสะบ่อย กลั้นปัสสาวะไม่อยู่ เป็นต้น
4. กระดูกกร่อน เมื่อขาดฮอร์โมนเอสโตรเจนจากรังไข่ จะทำให้เกิดภาวะเนื้อกระดูกกร่อนซึ่งเป็นภาวะที่สำคัญที่สุด
เพราะเนื้อกระดูกจะลดลง 1 - 4% ทุก ๆ ปีภายหลังหมดระดู ทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนที่สำคัญ 3 ประการ คือ
(1) กระดูกสันหลังหักแบบยุบตัว (Compression fracture) ทำให้หลังโก่ง ปวดหลังและอาการเส้นประสาทถูกกดทับ
(2) กระดูกแขนหักง่ายเมื่อมี อุบัติเหตุแม้เพียงเล็กน้อย
(3) หัวกระดูกต้นขาหักง่าย ทำให้สตรีที่มีภาวะเหล่านี้ได้รับความทุกข์ทรมานและอาจเสียชีวิตก่อนเวลาอันสมควร
และที่สำคัญกว่าจะ รู้ตัวเรื่องกระดูกกร่อนมักมีอาการมากแล้ว
5. หัวใจและหลอดเลือด จากการศึกษาพบว่าสตรีวัยหมดระดูมีภาวะไขมันในเลือดสูงขึ้นกว่าวัยก่อนหมดระดู
ซึ่งเกิดจากการขาดฮอร์โมนเอสโตรเจน ทำให้มีโรคเส้นเลือดแข็งความดันโ่ลหิตสูงและโรคหัวใจขาดเลือด ขึ้นอย่างชัดเจน
6. ผิวหนังและต่อมของผิวหนัง ฮอร์โมนเอสโตรเจนมีผลต่อผิวหนังและต่อมของผิวหนังเช่นกัน เพราะเมื่อขาดฮอร์โมนผิวหนัง
จะขาดความชุ่มชื่นขาดความยืดหยุ่น แห้งบางและเป็นแผลได้ง่าย
7. อาการอื่น ๆ ที่อาจพบได้ในวัยหมดประจำเดือน คือ การมีขน หนวดหรือเคราขึ้น การมีเสียงห้าวการเปลี่ยนแปลง
ของความรู้สึกทางเพศ และการมีเลือดออกผิดปกติทางช่องคลอด
 
การดูแลรักษา
เป็นที่ยอมรับกันทั่วไปแล้วในปัจจุบันว่าการให้ฮอร์โมนเอสโตรเจน (และโปรเตสเตอโรน) ทดแทนใน ช่วงวัยหมดประจำเดือน
มีประโยชน์ในการแก้ไขและป้องกันปัญหาทั้งหมดที่เกิดขึ้นได้เป็นอย่างดีช่วยให้คุณภาพ ชีวิตของสตรีวัยหมดประจำเดือนดีขึ้น แม้จะพบผลข้างเคียงของฮอร์โมนบ้าง แต่ประโยชน์ยังมากกว่ามากถ้าใช้อย่างเหมาะสม มีสตรีบางรายที่มีสภาพร่างกาย
บางอย่างไม่เหมาะสมต่อการได้เอสโ่ตรเจนก็มียาอื่น หรือวิธีอื่น ๆ ทดแทน ซึ่งควรปรึกษาแพทย์และใช้ยาภายใต้การแนะนำ
ของแพทย์ สตรีที่ได้เอสโ่ตรเจนทดแทนอาจมีหรือไม่มา ประจำเดือนของแพทย์ สตรีที่ได้เอสโ่ตรเจนทดแทนอาจมีหรือ
ไม่มีประจำเดือนอีก ถ้ามีควรมีสม่ำเสมอเป็นรายเดือน ถ้าผิดปกติควรปรึกษาแทพย์ทันที
เนื่องจากสตรีวัยหมดระดูเป็นวัยสูงอายุด้วยการเปลี่ยนแปลงของร่างกาย และจิตใจนอกจากจะเกิดจากการ ขาดฮอร์โมน
เอสโ่ตรเจนของรังไข่แล้ว ยังเกิดจากภาวะการเปลี่ยนแปลงตามธรรมชาติ ดังนั้นการช่วยให้สตรีวัยนี้มีการดำรงชีวิตได้ตามปกติ
นอกจากการได้ฮอร์โมนทดแทนแล้ว การดูแลสุขภาพทั่ว ๆ ไป ก็มีความสำคัญไม่น้อย เพราะการให้ฮอร์โมนไม่ได้
หมายความว่าจะยับยั้งความชราของร่างกายได้
 
การดูแลสุขภาพทั่วไป
สตรีวัยหมดระดูควรได้มีการออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ รับประทานอาหารอย่างถูกส่วนและได้แคลเซี่ยม
 เสริมเพื่อลดการกร่อนของกระดูก ควรทำให้จิตใจร่าเริงแจ่มใส มองโลกในแง่ดี มีงานอดิเรกทำ ตรวจสุขภาพร่าง กายทุกระยะสม่ำเสมอ เหล่านี้จะช่วยให้ชีวิตวัยหมดระดูเป็นวัยที่มีความสุขไม่แพ้วัยอื่น ๆ
 
บทส่งท้าย
มีคำกล่าวกันว่า วัยหมดประจำเดือนน่าจะเป็น วัยทองของชีวิต น่าจะเป็นช่วยที่มีความสุขอย่างมากของ สตรี
เนื่องจากเป็นวัยที่ผ่านการทำงานมานานมีประสบการณ์มาก มีฐานะมั่นคง พ้นภาระเลี้ยงดูลูก ๆ   ภาระการงานน้อยลง
แต่สตรีส่วนใหญ่มักมีอาการไม่ปกติ เนื่องจากผลของการขาดฮอร์โมนดังกล่าว ซึ่งในสมัยก่อนถือว่าเป็นธรรมชาติ ที่แก้ไขไม่ได้ ต้องยอมรับสภาพ ทำให้การย่างเข้าสู่วัยนี้ดูน่ากลัว
ปัจจุบันความเข้าใจต่อวัยหมดระดูดีขึ้นมาก จึงนับว่าเป็นโชคของสตรีวัยนี้ที่จะสามารถใช้ชีวิตได้อย่าง

 สมบูรณ์สมกับคำว่า วัยทองของชีวิต
 
โดย  พันเอก นายแพทย์ธีรศักดิ์ ธำรงธีระกุล  สูติแพทย์