โรคเยื่อบุมดลูกขึ้นผิดที่เกิดได้กับสตรีในวัยเจริญพันธุ์ทำให้มีความผิดปกติของอวัยวะในอุ้งเชิงกราน
อาจทำให้มีอาการปวดมากที่บริเวณท้องน้อยโดยเฉพาะเวลามีประจำเดือนและเชื่อว่ามักเป็นสาเหตุของการมีบุตรยาก
ผู้ป่วยหลายรายที่มีโรคนี้อยู่โดยไม่มีอาการอะไรเลย กว่าจะตรวจพบได้ก็พบว่าอวัยวะสืบพันธ์ในช่องเชิงกรานถูก
ทำลายไปมากเสียแล้วแต่เมื่อตรวจพบแลัวก็รักษาให้หายได้ไม่ยาก
อวัยวะสืบพันธุ์สตรี
เพราะโรคเยื่อบุมดลูกขึ้นผิดที่ เป็นความผิดปกติของอวัยวะสืบพันธุ์สตรี จึงควรทำความเข้าใจกันก่อน
 ว่า  อวัยวะสืบพันธุ์สตรีทำงานอย่างไร
ในวัยเจริญพันธุ์มดลูกมีหน้าที่ 2 อย่างคือ
1. รับและเลี้ยงดูเด็กในครรภ์ตั้งแต่เริ่มตั้งครรภ์จนคลอด
2. ช่วยบีบตัวให้เด็กคลอดออกมา
รังไข่มีหน้าที่สร้างไข่ (Ova) และฮอร์โมนเพศสตรีซึ่งทำให้เยื่อบุมดลูกมีการเจริญเปลี่ยนแปลงเพื่อรับไข่ที่ผสมแล้ว
ถ้าไข่ที่ตกออกมาในแต่ละรอบประจำเดือนไม่ถูกผสมโดยเชื้ออสุจิ เยื่อบุมดลูกก็จะสลายหลุดออกมาเป็นประจำเดือน
รอบประจำเดือน
ในระหว่างรอบประจำเดือน เยื่อบุมดลูกจะมีการเปลี่ยนแปลงดังนี้ คือ ปกติใน 1 รอบประจำเดือน จะยาว ประมาณ 28 วัน
(ซึ่งอาจสั้นหรือยาวกว่านี้ ในแต่ละบุคคล) เรานับวันที่มีประจำเดือนหมด คือ ประมาณวันที่ 5 รังไข่จะผลิตฮอร์โมนเพศสตรีมากระตุ้น เยื่อบุมดลูกให้เจริญและหนาตัวขึ้นมีเส้นเลือดนำอาหารมาเลื้ยงมากขึ้นเพื่อ เตรียมรับการตั้งครรภ์
ประมาณวันที่ 14 ของรองเดือน เยื่อบุมดลูกจะหนากว่าระยะเริ่มต้นถึง 10 เท่า และช่วงนี้จะมีการตกไข่  ไข่จะถูกจับ
เข้าไปในท่อนำไข่ และถ้าได้ผสมกับเชื้ออสุจิ ก็จะเคลื่อนเข้าไปในมดลูกและฝังตัวอยู่ในเยื่อบุมดลูก
ถ้าไข่ไม่ถูกผสม มันจะเคลื่อนผ่านท่อนำไข่เข้าไปในมดลูกแล้วสลายตัวไป ระดับฮอร์โมนก็จะลดลงแล้วมี การลอกหลุดตัว
ของเยื่อบุมดลูกกลายเป็นประจำเดือนออกมาในประมาณวันที่ 28 ของรอบเดือนแล้วก็เริ่มต้น รอบเดือนใหม่ เช่นนี้ไปเรื่อย ๆ
อะไรคือโรคเยื่อบุมดลูกขึ้นผิดที่
เยื่อบุมดลูกขึ้นผิดที่คือภาวะเนื้อเยื่อซึ่งมีลักษณะและการเปลี่ยนแปลงเหมือนเยื่อบุมดลูกไปเจริญขึ้นที่อื่น
 นอกโพรงมดลูกเชื่อว่าเกิดจากเยื่อบุมดลูกหลุดออกไปตามท่อนำไข่ขณะมีประจำเดือนแล้วไปเจริญเติบโตในอวัยวะต่าง ๆ
คือ รังไข่, ท่อนำไข่ ฝังด้านนอกของมดลูก, ลำไส้ และอวัยวะอื่น ๆ ในช่องเชิงกราน
มันอาจจะไปขึ้นที่ใด ๆ ก็ได้ในช่องท้อง แล้มีการเปลี่ยนแปลงในรอบเดือนเหมือนกับที่อยู่ในผนังโพรง
 มดลูก ดังนั้นเมื่อถึงคราวที่เยื่อบุมดลูกซึ่งขึ้นผิดที่ก็จะมีการหลุดลอกและมีเลือดออกเช่นกัน แต่เลือดประจำเดือนยัง มีทางออกทางช่องคลอด ส่วนเลือดจากเยื่อบุมดลูกขึ้นผิดที่ไม่มีทางออก จึงทำให้เกิดปฏิกิริยาในร่างกาย 2 อย่างคือ
1. เกิดลักษณะการอักเสบและสร้างเยื่อพังผืดขึ้นมาล้อมรอบ
2. เลือดนั้นถูกดูดซึมกลับเข้าระบบไหลเวียนโลหิตใหม่
ปรากฏการณ์จะเป็นอย่างนี้ทุก ๆ เดือนและเกิดปฏิกิริยาเกิดขึ้นทุกครั้งที่มีเลือดออกพร้อมกับการมีประจำเดือน
ทำให้มีเยื่อพังผืดหนาตัวขึ้นเรื่อย ๆ ในอุ้งเชิงกราน บางครั้งถุงเลือดที่มีอยู่เดิมแตกออกทำให้เลือดและเยื่อบุมดลูก
กระจายไปเจริญขึ้นในที่อื่น ทำให้เพิ่มความรุนแรงขึ้นเรื่อย ๆ การมีพังผืดยึดอวัยวะต่าง ๆ มากนี้เป็นผลให้
การตกไข่ออกจากรังไข่เป็นไปไม่ดีหรือไม่ได้ และท่อนำไข่ก็ไม่สามารถทำงานในการจับไข่เข้าไปได้
เพราะมีการยึดรั้งจากพังผืดหรือทำให้ท่อนำไข่ตีบตัน
ใครจะเป็นโรคเยื่อบุมดลูกขึ้นผิดที่ได้บ้าง?
เยื่อบุมดลูกขึ้นผิดที่จะเกิดได้ต่อเมื่อผู้นั้นมีประจำเดือนก่อนวัยมีประจำเดือนไม่พบมีโรคนี้ หรือวัยพ้นมีประจำเดือน
ตำแหน่งที่อาจเกิด Endometriosis
(1) ท่อรังไข่
(2) รังไข่
(3) เยื่อบุผนังอุ้งเชิงกราน
(4) ผนังกั้นช่องคลอดกับทวารหนัก
(5) ฝีเย็บ
(6) ช่องคลอด
(7) กระเพาะปัสสาวะ
(8) มดลูก
(9) ไส้ติ่ง
(10) ส่วนปลายสำไส้ใหญ่
(11) สำไส้เล็ก
แล้วโรคที่เป็นอยู่ก็ค่อย ๆ ลดความรุนแรงลงตามลำดับ เราจะพบโรคนี้มากในสตรีอายุ 30 - 40 ปี เรายังไม่
 ทราบแน่ชัดว่าทำไมบางคนจึงเป็นโรคนี้ แต่บางคนไม่เป็น มีหลักฐานบางอย่างบ่งว่าอาจมีการถ่ายทอดทางกรรมพันธุ์ได้
มีอะไรบ้างที่จะป้องกันโรคนี้?
มีหลายอย่างที่ช่วยป้องกัน หรือช่วยชลอความรุนแรงของโรคนี้ได้ คือ
1. การตั้งครรภ์และการให้นมบุตร เพราะทำให้ไม่มีประจำเดือน
2. ยาเม็ดคุมกำเนิด เชื่อว่าการรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิดเป็นประจำนาน ๆจะช่วยหยุดยั้งการก่อตัว
หรือการแพร่กระจายของเยื่อบุมดลูกที่ขึ้นผิดที่และทำให้เยื่อบุมดลูกบางกว่าธรรมดามากและฮอร์โมน
จากยาเม็ดคุมกำเนิดนี้จะช่วยลดการกระตุ้นที่ตำแหน่งของเยื่อบุมดลูกขึ้นผิดที่
3. การขยายตัวของปากมดลูกที่เกิดจากการคลอดบุตร
ผลของโรค
สตรีที่เป็นโรคนี้ จะมีภาวะมีบุตรยากขึ้นกว่าคนไม่เป็นโรค บางรายแพทย์ตรวจพบโรคนี้จากการตรวจหา
 สาเหตุของการไม่มีบุตร และถ้าท่านมีอาการดังต่อไปนี้ ควรไปพบแพทย์เพื่อตรวจหาสาเหตุว่าเกิดจากเยื่อมดลูกขึ้นผิดที่หรือไม่ คือ
1. มีอาการปวดประจำเดือน
2. ปวดท้องน้อยแปลบ ๆ เมื่อขณะมีเพศสัมพันธ์
3. ปวดปัสสาวะบ่อยหรือท้องเดินบ่อยหรือถ่ายลำบากและอาการจะรุนแรงช่วงใกล้มีหรือกำลังมีประจำเดือน
และพอหมดประจำเดือน อาการก็หายไป
การเป็นมะเร็งกับเนื้อเยื่อบุมดลูกขึ้นผิดที่ พบน้อยมากไม่ถึง 1% และถ้าเป็นก็จะพบในรายที่เป็นมาก ๆ
 หรืออายุมาก ๆ
การตรวจพิเศษ
ปกติแพทย์จะซักประวัติอย่างละเอียดเกี่ยวกับประวัติการเจ็บป่วยและประวัติการมีประจำเดือนของท่าน
 จากนั้นก็จะตรวจภายในดูอวัยวะในอุ้งเชิงกรานว่ามีอะไรผิดปกติหรือไม่ บางครั้งแพทย์อาจจะตรวจท่านช่วงที่ ประจำเดือนยังไม่มาและช่วงที่กำลังมีประจำเดือนเพื่อเปรียบเทียบความผิดปกติที่ตรวจพบ
มีหลายรายที่ให้การวินิจฉัยโดยการตรวจธรรดาไม่ได้ต้องทำการส่องกล้องทางหน้าท้องเข้าไปดูอวัยวะภายในของเชิงกราน
จึงจะบอกได้
การรักษา มีการรักษาหลายวิธี คือ
1. การใช้ฮอร์โมน ปัจจุบันมีฮอร์โมนหลายชนิดให้เลือดในการรักษาฤทธิ์ของฮอร์โมนพวกนี้ คือ ทำให้ไม่มีประจำเดือน
2. การผ่าตัดแบบประคับประคอง คือการผ่าตัดเอาเฉพาะจุดของเนื้อเยื่อบุมดลูกขึ้นผิดที่ออก เก็บเนื้อรังไข่ที่ดีไว้
และคงสภาพท่อรับไข่ให้ดีมากที่สุดเท่าที่จะทำได้ ทั้งนี้เพื่อให้โอกาสในการจะมีบุตรต่อไปภายหน้าได้
3. การผ่าตัดใหญ่ จะทำในรายที่โรคเป็นรุนแรง มีการยึดติดของผังผืดในอวัยวะสืบพันธุ์มาก ทำให้ไม่สามารถมีบุตร
ต่อไปได้ หรือผู้ป่วยไม่ต้องการมีบุตรอีก แพทย์ก็อาจจะตัดมดลูกออก หรือ ตัดรังไข่ออกด้วย
ปกติในการผ่าตัดนั้น แพทย์จะพยายามอธิบายให้ผู้ป่วยเข้าใจว่าโรคที่เป็นอยู่รุนแรงเพียงใด จะต้องผ่าตัด
 แบบไหนอย่างไรก็ตาม บางครั้งการตรวจพบในขณะผ่าตัดก็อาจต่างไปจากการตรวจพบก่อนผ่าตัดได้ และอาจต้องเปลี่ยนแผนการผ่าตัดต่างไปจากที่เคยบอกไว้ก่อน
บทส่งท้าย
โรคเยื่อบุมดลูกขึ้นผิดที่จะมีผลต่อผู้ป่วยสตรีในลักษณะที่แตกต่างกันไป   เอกสารนี้มีจุดประสงค์เพื่อให้

 ความเข้าใจแก่ท่านในแนวกว้าง ถ้าท่านมีข้อสงสัยอะไรมากกว่านี้ ผู้ที่จะตอบคำถามได้ดีที่สุด คือ แพทย์ของท่านเอง